Freelance onderzoeker (m/v) ter ondersteuning van jaarthema duurzaamheid

Voor het tentoonstellingsjaar 2024 werkt het Zuiderzeemuseum met het jaarthema duurzaamheid. Dat thema is leidraad voor gevarieerde initiatieven in de zomer van 2024 in het Buitenmuseum, het openluchtgedeelte met diverse historische panden, en in de tijdelijke tentoonstellingszalen in het Binnenmuseum. Het Zuiderzeemuseum richt zich op het dagelijks leven in de periode 1880-1932 in de regio rond de voormalige Zuiderzee. Deze geschiedenis wordt verbonden met het heden, bijvoorbeeld via kunstprojecten. In het jaarthema richt het Zuiderzeemuseum zich op de geschiedenis, actualiteit en toekomst van het IJsselmeergebied.
Om dit themajaar goed te kunnen voorbereiden en verwerken tot diverse presentaties is het Zuiderzeemuseum op zoek naar een freelance onderzoeker die in 2021 dit thema gaat uitwerken. Het doel is om meer kennis te vergaren over het onderwerp duurzaamheid in relatie tot de regio rond de voormalige Zuiderzee in de periode 1880-1932.

Wat verstaan we onder ‘duurzaamheid’
Wanneer mens, milieu en economie met elkaar in evenwicht zijn en blijven, wordt ervoor gezorgd dat de aarde niet uitgeput raakt. Er zullen dan voldoende grondstoffen en energiebronnen aanwezig blijven voor toekomstige generaties. Kennis van en vaardigheden voor het bewerken van grondstoffen en het gebruik van de energie worden in een duurzame samenleving vervolgens doorgegeven aan nieuwe generaties. Duurzaamheid bevorderen kan op verschillende niveaus:

• Mensgericht: persoonlijk gedrag. Bijvoorbeeld consuminderen, repareren en hergebruik.
• Economiegericht: gezamenlijk gedrag. Bijvoorbeeld het lokaal produceren en verkopen van producten om overproductie in de gaten te houden en de transportafstand te verkleinen. Het stimuleren van duurzaam bouwen, duurzame landbouw en de deeleconomie.
• Milieugericht: regelgeving berust op meetresultaten in de natuur. Regelgeving voor de bescherming van bijvoorbeeld ozonlaag, of ter voorkoming van overbevissing of plastic soep.

Hoe is dit te koppelen aan het verhaal van het Zuiderzeemuseum
Het Zuiderzeemuseum toont de cultuur van de zuiderzeebevolking in de periode 1880-1932; daarmee wordt de wijze van leven – en dus het gedrag – getoond. Deze mensen – overwegend vissers, boeren en landarbeiders – waren op elkaar aangewezen en moesten overleven met weinig middelen. Hierdoor was er sprake van een deel- en ruilcultuur en van veel samenwerking in gemeenschappen die behoorlijk zelfvoorzienend waren. Er was weinig overproductie of overbelasting van de natuurlijke bronnen. Men ging daarbij zeer zuinig om met de aanwezige grondstoffen en energie. Dit gedrag zou nu ‘duurzaam’ genoemd worden. De beweegredenen van de zuiderzeebevolking waren zeer waarschijnlijk anders dan nu – namelijk niet om het milieu en grondstoffen te sparen omwille van toekomstige generaties, maar om te kunnen overleven met weinig. Het bewuste gedrag van vroeger vertoont echter veel overeenkomsten met het duurzame gedrag van nu.

Wat verwacht het Zuiderzeemuseum van de onderzoeker
Het museum heeft een aantal zaken omtrent duurzaamheid die getoond kunnen worden in het Buitenmuseum, namelijk:

• Zelfvoorziening: in behoorlijke mate voorzag elk zuiderzeedorp in zijn eigen dagelijkse benodigdheden, vergaarde zijn eigen kennis over het bewerken van grondstoffen en gaf deze door. Dit gebeurde om praktische redenen en vanuit de traditie.
• Hergebruik van grondstoffen en materialen: er zijn veel voorbeelden te zien in en aan de panden in het Buitenmuseum. Het museum zal hiervan een lijst aanleveren.
• Zuinig gebruik van energie en grondstoffen: er zijn veel huishoudelijke voorbeelden te tonen in panden in het Buitenmuseum en objecten in het Binnenmuseum. Het museum zal hiervan een lijst aanleveren.

Van de onderzoeker verwacht het museum aanvulling op het bovenstaande te geven in de vorm van persoonlijke verhalen uit het gebied en de periode 1880-1932, en feitenkennis in de vorm van aansprekende voorbeelden, cijfers of citaten. Hierbij vragen we de onderzoeker om extra aandacht te hebben voor de harde kanten van het bestaan in het zuiderzeegebied van 1880-1932, voor diversiteit in de onderzochte bevolkingssamenstelling en voor de sociale normen van toen. Hoe keek men in die periode bijvoorbeeld aan tegen ‘verspillers’?

Te onderzoeken vragen (aanpassing of aanvulling in overleg)

• Wat waren de drijfveren in het zuiderzeegebied in de periode 1880-1932 voor zaken als zelfredzaamheid, hergebruik en zuinig gebruik van energie en grondstoffen?
• Hoe functioneerde de circulaire economie in het zuiderzeegebied van rond 1920?
• Het museum levert een lijst met cases in het Buitenmuseum en objecten uit de collectie met een ‘duurzaam’ karakter. Kunnen bij enkele van deze cases en objecten persoonlijke verhalen en versterkende, beeldende, of aansprekende feitenkennis/cijfers gevonden worden?
• Waren bepaalde duurzame gebruiken kenmerkend voor bepaalde regio’s of plaatsen binnen het zuiderzeegebied? Om welke reden zou dit gebruik daar ontstaan kunnen zijn?
• Verschilde het Zuiderzeegebied van 1880-1932 in ‘duurzaamheid’ van andere gebieden in Nederland in die periode? Waarom wel/niet?

De onderzoeksopdracht in het kort
Het betreft sociaaleconomische en cultuurhistorische vragen die bij grote voorkeur worden verlevendigd met (verwijzingen naar) biografische gegevens en levendige schetsen van situaties en gebeurtenissen.
Het Zuiderzeemuseum werkt jaarthema’s op speelse wijze uit in tentoonstellingen, activiteiten en installaties. Het onderzoek is het startpunt voor de thema-uitwerking. Het moet hiertoe aanknopingspunten bieden en dus vanuit een museale optiek worden ingestoken en uitgevoerd.
Het onderzoek is voornamelijk gebaseerd op literatuuronderzoek, het raadplegen van experts en archiefonderzoek voor enkele voorbeelden. Het beschikbare budget bedraagt € 6000,- excl. Btw. (80-100 uur). Het al eerder hebben uitgevoerd van onderzoek naar duurzaamheid of soortgelijke thema’s strekt tot aanbeveling.
Het resulterende rapport, aangevuld met relevant beeldmateriaal, is beknopt (circa 40 pagina’s exclusief eventuele bijlagen), praktisch en vermeldt duidelijk de bronnen waarop de inzichten zijn gebaseerd. De uiterste opleverdatum is bij voorkeur 31 december 2021; later is mogelijk in overleg. Een van de conservatoren begeleidt het onderzoek.
Een eerste gesprek vindt plaats aan de hand van een zeer beknopt plan van de verwachte aanpak met vermelding van de verwachte raad te plegen bronnen/organisaties/personen. Wij ontvangen dit korte plan van aanpak graag bij de sollicitatie.

Verhaal van een rijke cultuur
In 1932 sloot de Afsluitdijk de Zuiderzee af van de Waddenzee en kreeg het nieuwe binnenmeer de naam ‘IJsselmeer’. Het gedeelte buiten de dijk hoort sindsdien bij de Waddenzee. Het Zuiderzeemuseum richt zich op de geschiedenis, actualiteit en toekomst van het IJsselmeer-gebied. De thema’s water, ambachten en gemeenschappen staan hierbij centraal. Het buitenmuseum met zijn historische gebouwen en het binnenmuseum met zijn thematische tentoonstellingen brengen samen dit verhaal in beeld. Erfgoed, beeldende kunst, fotografie en vormgeving spelen hierin een belangrijke rol.