Mediation in strafzaken in Nederland (MiS) is een toevoeging aan het reguliere strafrecht die slachtoffers en verdachten van een strafbaar feit in de gelegenheid stelt om de gevolgen van het strafbare feit te bespreken en deze waar mogelijk te herstellen. Kenmerkend voor MiS is de relatie met het strafproces: het mediationproces vindt plaats gedurende een lopende strafrechtelijke procedure en de uitkomsten van dit proces kunnen rechtsgevolgen hebben, omdat deze worden meegewogen in de verdere beslissingen omtrent vervolging en berechting. Deze voorziening is sinds 2017 landelijk uitgerold en jaarlijks worden er ongeveer 1500 strafzaken verwezen.
Internationaal zijn diverse studies verricht naar herstelrechtvoorzieningen die qua opzet vergelijkbaar zijn met MiS. Ook in Nederland is onderzoek gedaan naar MiS, evenals naar herstelbemiddeling als de bemiddelingsvoorziening die losstaat van het strafproces (Claessen et al., 2015; Jonas-van Dijk et al., 2020; Zebel, 2012; Zebel et al., 2017). Deze onderzoeken hebben belangrijke indicaties opgeleverd over de gunstige psychologische effecten die herstelrecht voor slachtoffers en verdachten kunnen hebben die daaraan deelnemen.
Toch zijn er nog belangrijke kennislacunes met betrekking tot de inzet van MiS, zowel vanuit theoretisch als meer toegepast oogpunt. Hierdoor ontbreekt een betrouwbaar beeld van de effecten van de reguliere toepassing van MiS sinds de landelijke invoering in 2017.
Het doel van dit promotieproject is het op grotere schaal onderzoeken van de ervaringen van en psychologische impact op slachtoffers en verdachten van MiS. Hierbij kan gedacht worden aan de motivaties en behoeften die maken dat burgers willen deelnemen aan MiS en de mate waarin en wijze waarop behoeften zoals agency en communion (Shnabel & Nadler, 2008; Zebel, 2023), verwerking van het delict, verantwoordelijkheid nemen en perspectief nemen over en weer worden beïnvloed door het mediationproces. Maakt het bijvoorbeeld uit hoe partijen elkaar bejegenen en met elkaar interacteren, de mate waarin zij inspraak ervaren in de gemaakte afspraken en het proces als eerlijk ervaren?
Door gebruik te maken van een cohortonderzoek met een longitudinaal design – waarbij deelnemers op verschillende momenten worden onderzocht – kan worden gekeken of ervaren psychologische effecten bestendig zijn en de tijdens het mediationgesprek gemaakte afspraken ook op langere termijn worden nagekomen, en daarmee of MiS bijdraagt aan het bereiken van duurzame oplossingen.
Binnen de cohortstudie wordt gedacht aan een
mixed methods-aanpak:
- Vragenlijsten afnemen onder slachtoffers en verdachten op verschillende momenten;
- Dossieronderzoek van strafzaken met mediation;
- Diepte-interviews met slachtoffers en verdachten;
- Observeren van mediationgesprekken.
De deeluitkomsten van het project zullen gepubliceerd worden in wetenschappelijke tijdschriften. Daarnaast zullen tussentijds twee rapporten opgeleverd worden aan het ministerie van Justitie en Veiligheid.
Op verzoek is een uitgebreidere beschrijving van het promotieproject beschikbaar.